czytam sobie ... Sachar: "Doły" /"Holes"

Louis Sachar, Holes, New York 1998/ "Doły", Prószyński, 2003

Powieść dla tweensów , 11-14 latków.
Nagrodzona Newberry Award (1999), wpisana do katalogu IJB White Ravens (1999).
Na liście 100 ulubionych książek amerykańskich dzieci znajduje się na miejscu 9!

Niezwykła powieść! Zasłużyła na wszystkie nagrody, honory i na to 9 miejsce.
Bohater, nastoletni Stanley Yelnats IV trafia do czegoś w rodzaju kolonii karnej dla dzieci. Całkowicie za niewinność. Albo raczej za sprawą klątwy, którą za przewiny Stanleya Yelnatsa I rzucono na przyszłe pokolenia rodziny jeszcze w tzw. Starym Kraju...
Chłopcy w kolonii mają tylko jedno zadanie: codziennie wykopać w pustynnej połaci (która została po onegdajszym jeziorze) tytułową dziurę. Nad skazańcami czuwają sadystyczni dozorcy, z mitycznym Strażnikiem na czele.
Jezioro, zanim wyschło 110 lat temu, było świadkiem zadręczonej miłości nauczycielki i murzyńskiego sprzedawcy cebuli. Nauczycielka, po linczu czarnego kochanka, została bandytką i przypadkowo obrabowała z fortuny także Stanleya Yelnatsa II (również część klątwy!).
Historia ze Starego Kraju (Łotwy zresztą) wraca w niespodziewanym momencie. Historie i losy bohaterów lub ich rodzin nagle zaczynają składać się w porywającą i niezwykle misternie uplanowaną, mistyczną nieomalże układankę. Dość, że Stanley uciekając z kolonii i niosąc na barana pod górkę wycieńczonego towarzysza (imieniem Zero) zmazuje winę pradziadka, Yelnatsa I , który zapomniał o obietnicy zanoszenia codziennie pod górkę pewnej egipskiej wiedźmy. Nie trzeba dodawać, że wiedźma była prababka owego wspólnika w ucieczce...
Widomym znakiem łaski jest odnalezienie przez chłopaków skarbu nauczycielki-bandytki (w kuferku oznaczonym nazwiskiem „Stanley Yelnats”, oczywiście!), uwolnienie ich z kolonii, sukces dotychczasowego nieudacznika-wynalazcy Yelnatsa III , ojca głównego bohatera.

Powieść zaczyna się jak klasyczna historia „poprawczakowa”, niepostrzeżenie wkracza w rejon czegoś co można porównać z realizmem magicznym. Od mrocznych opowieści (zobacz: choćby piosenka „Dom wschodzącego słońca”) różni opowieść Sachara także brawurowe poczucie humoru. Powieść jest bardzo amerykańska: mówi o emigracji, o konfliktach rasowych, o twardych ludziach, którzy rzucają wyzwanie losowi i nędzy i ciężką pracą oraz uporem odnoszą zwycięstwo.
Misternie utkana fabuła robi mocne wrażenie, prawdziwa POWIEŚĆ. Jeżeli zsumować wspomniane wyżej poczucie humoru, charakterystyczne pełnokrwiste postaci i szybką, prącą nieprzewidywalnymi zakosami akcję to na końcu takiego równania znajdzie się wynik – dobre, „nieodrywalne” czytanie, z płonącymi z podniecenia uszami.
Acha! i warto zwrócić uwagę – krótkie rozdziały - niektóre po 2-3 strony. Znowu pamięta się o czytelnikach opornych....